Miền Trung: Kinh tế biển chưa tập trung

Tiềm năng vẫn rất lớn

Những ngày này, đến các hợp tác xã đóng mới tàu thuyền ở khu vực miền Trung, nhiều chiếc tàu gỗ công suất lớn đang được nỗ lực hoàn thiện để bổ sung vào đội tàu đánh bắt vùng biển xa. Có điều, những chiếc tàu này phần lớn từ chính nỗ lực bỏ vốn đầu tư của các ngư dân.

Tại xưởng đóng tàu Tịnh Khê (TP Quảng Ngãi), 3 chiếc tàu công suất từ 450CV đến 600CV của ông Nguyễn Văn Hiền (56 tuổi) đang dần hoàn thiện để hạ thủy, nâng số tàu sở hữu của ông lên 4 chiếc. Ông Hiền cho biết số tiền đóng 3 chiếc tàu mới hết 8 tỷ đồng, ông chỉ vay 1 tỷ đồng, còn lại là vốn tự có. “Vùng biển của mình rộng, nhiều cá, phải đóng tàu lớn để khai thác đạt hiệu quả cao. Không tận dụng được lợi thế biển mang lại thì uổng phí lắm”- ông Hiền nói. Hỏi ông Hiền lâu nay có được hỗ trợ, khuyến khích hay động viên từ chính quyền địa phương về việc vay vốn, nhiên liệu khi đánh bắt vùng biển xa, ông bảo mình tự xoay xở được nên chưa có nhu cầu. “Chưa có nhu cầu” - câu nói lấp lửng của ông Hiền khiến người nghe phải suy nghĩ. Bởi trên thực tế, những chính sách hỗ trợ ngư dân đến nay vẫn còn rất xa tầm tay họ...

Dẫu vậy, không thể thụ động, các ngư dân Quảng Ngãi nói riêng, miền Trung nói chung vẫn rất năng động trong việc khai thác kinh tế biển. Bằng chứng là dù những năm gần đây, việc khai thác hải sản của một bộ phận ngư dân Quảng Ngãi luôn gặp khó khăn khi tàu thuyền luôn bị các tàu lạ tấn công, đâm chìm, hư hỏng, bị bắt giữ, cướp sản phẩm, trang thiết bị… Đặc biệt, năm 2014, một khó khăn mới xuất hiện khi, từ đầu tháng 5 đến giữa tháng 7, Trung Quốc hạ đặt trái phép dàn khoan 981 trong vùng biển thuộc quyền tài phán của Việt Nam, vốn là ngư trường truyền thống của một bộ phận ngư dân Quảng Ngãi. Tuy nhiên, bất chấp sự xua đuổi, tấn công... ngư dân vẫn tiếp tục đầu tư nâng cao năng lực đánh bắt, kiên trì bám biển. Trong năm 2014, tỉnh Quảng Ngãi có 258 chiếc tàu đánh cá được đóng mới... Nhờ vậy, tổng sản lượng thủy sản khai thác trong năm đạt hơn 150,5 tấn, tăng 7,5% so với năm 2013.

Không kém cạnh ngư dân Quảng Ngãi, tại Quảng Nam, trước những năm 2000, số tàu cá đánh bắt xa bờ của tỉnh này chỉ chừng 30-40 chiếc. Tuy nhiên, đến năm 2007, Quảng Nam phát triển nghề cá một cách mạnh mẽ, đưa số lượng tàu đánh bắt xa bờ có công suất lớn từ 90CV trở lên lên đến 110 chiếc. Đến nay, đội tàu đánh bắt xa bờ của Quảng Nam đã có 438 chiếc. Cùng với việc phát triển số lượng đội tàu xa bờ, đa nghề, ngư dân Quảng Nam cũng đầu tư các trang thiết bị hiện đại vào sản xuất. Hầu hết phương tiện được trang bị hệ thống thông tin liên lạc, ngư lưới cụ hiện đại, hầm bảo quản sản phẩm công nghệ tiên tiến nên sản lượng đánh bắt cao.

Theo ông Nguyễn Quang Vinh Bình, Chi Cục trưởng Chi cục Khai thác và Bảo vệ nguồn lợi thủy sản tỉnh Thừa Thiên - Huế, sau 7 năm thực hiện chương trình hành động để thực hiện Chiến lược biển tính đến cuối năm 2014, đội tàu cá xa bờ của địa phương này tăng hơn 2,5 lần và đây là bước tăng trưởng không chỉ ngoạn mục mà còn rất bền vững. 35.887 tấn là tổng sản lượng khai thác thủy sản thực hiện trong năm 2014. Giá trị sản xuất khai thác thủy sản thực tế năm 2014 toàn tỉnh đạt 1.460 tỷ đồng, tỷ trọng chiếm gần 18% toàn ngành. Nếu làm một phép so sánh thì tỷ trọng này trên của toàn quốc là 9,5%. Qua đó cho thấy, đã có bước thay đổi lớn trong thu nhập so với trước đây và hiện tại, đây cũng chính là yếu tố tạo sức hút trở lại đối với nghề cá trên biển.

Đã thực sự là mũi nhọn?

Tuy nhiên, cũng theo ông Bình thì trong một cái nhìn lâu dài để phát huy nguồn lực khai thác thủy sản nói chung và lao động nghề cá nói riêng, nhất là trong đánh bắt xa bờ, cần có một chiến lược tốt hơn về nguồn lực, thiết bị và phương tiện hành nghề. Sự trở lại của nghề đánh bắt xa khơi là có, nhưng gần như chỉ tập trung ở con số nhỏ. Hơn nữa, trong khi nguồn lực mới chưa nhiều, chắc chắn sẽ có sự chia sẻ giữa các đội tàu và từ đó sẽ gây nên những bất ổn cục bộ về nhân lực.  

Giải quyết một phần tâm tư, khó khăn và hỗ trợ động viên ngư dân khi đánh bắt vùng biển xa, cần những quyết định của Chính phủ về hỗ trợ nhiên liệu, hỗ trợ thiệt hại về thiên tai, nhân tai... Mới đây nhất là Nghị định 67 cho ngư dân vay vốn đóng tàu vỏ thép, vỏ gỗ với mức vay và lãi suất hợp lý trên từng loại tàu. Tuy nhiên, dù đã triển khai hơn nửa năm qua nhưng việc tiếp cận nguồn vốn của ngư dân vẫn còn rất xa, khiến nhiều ngư dân phải bỏ cuộc. Ông Ngô Tấn, Phó Giám đốc Sở NN-PTNT Quảng Nam, cho biết: Trong tổng số 65 hồ sơ đăng ký đóng mới tàu cá theo Nghị định 67 đã được UBND tỉnh Quảng Nam phê duyệt, đến nay mới có 7 tàu (trong đó có 1 tàu vỏ gỗ) ký kết hợp đồng tín dụng với các ngân hàng với tổng số tiền trên 70 tỷ đồng. 58 hồ sơ còn lại đang hoàn thiện các thủ tục cần thiết. Nghị định 67 là cơ hội để phát triển nghề cá nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức. Bởi lẽ, số tiền bỏ ra để đóng mới một con tàu phải trên 10 tỷ đồng nên việc cân đối hoàn vốn là một thách thức đối với ngư dân và cả các ngân hàng. Trong khi đó, tại Đà Nẵng, có 13 hộ gia đình đăng ký đóng mới tàu theo Nghị định 67. Đến nay, có 3 tàu vỏ sắt và 1 tàu vỏ gỗ đang chờ ngày hạ thủy. 

Ông Nguyễn Đỗ Tám, Phó Giám đốc Sở NN-PTNT TP Đà Nẵng cho rằng, nghề cá cần có vốn đầu tư rất lớn nên việc phát triển nghề cá một cách tự phát trong dân và hiện đại hóa nghề cá dường như là... không tưởng vì mỗi chiếc tàu hiện đại phải bỏ ra cả chục tỷ đồng, trong khi nguồn lực tài chính của ngư dân có hạn. Một thời gian dài, do đầu tư không đúng tầm mức nên nghề cá phát triển chậm. Vì thế, việc ra đời Nghị định 67 là cơ hội lớn để trang bị cho nghề cá những phương tiện, thiết bị hiện đại nhằm nâng cao giá trị sản phẩm, nâng cao hiệu quả đánh bắt và giảm sức lực con người. Tuy nhiên, chủ trương này đang gặp nhiều rào cản, nhất là từ phía các ngân hàng khiến việc hiện đại hóa phương tiện, thiết bị phục vụ đánh bắt nghề cá chưa được như ý. 

Có một thực tế là ở các địa phương miền Trung, hiện đang có nhiều “mũi nhọn” được đặt ra, nơi lấy công nghiệp nặng làm mũi nhọn, chỗ thì du lịch làm mũi nhọn; có địa phương lấy chế tạo, lắp ráp và sản xuất ô tô làm mũi nhọn... và đồng thời, kinh tế biển cũng làm mũi nhọn luôn! Sự phân tán khiến dải đất ven biển miền Trung đang như một… “bãi chông” với nhiều "mũi nhọn".