Lênh đênh nghề mực

Dùng ốc bắt mực tuột

Anh Huỳnh Văn Huy, 47 tuổi, ở ấp Bãi Nam, xã Hòn Nghệ (Kiên Lương, Kiên Giang) là người có tiếng dùng ốc bắt mực tuột, vui vẻ cho tôi lên ghe ra biển. Từ Hòn Nghệ, chiếc ghe 4 tấn chở luồng ốc 3.800 con phăm phăm ra hướng Phú Quốc, chạy gần tiếng, khi cách Hòn Nghệ chục cây số, anh Huy cho ghe chạy chậm tìm bãi.

Anh Huy cho biết, mực tuột là loại mực có 8 râu hai càng. Loài mực này có đặc tính là luôn tìm nơi trú ẩn chắc chắn vì sợ loài khác ăn thịt, nên ngư phủ đã dùng ốc giá để chiêu dụ. Ốc giá mỗi ký 12.000- 15.000 đồng, mua về cắt bớt vỏ cho gọn, khoan lỗ, dùng dây nylon loại 8 ly cột vào, cứ cách 3 - 4 m, cột một con ốc, cứ thế cột dài đến 3.000 - 5.000 con. Dây ốc của anh Huy có 3.800 con.

Ngồi trên phao xốp thả luồng ốc

Khi tìm được bãi san hô và đá, sâu khoảng 6 - 8 m, Minh con trai anh Huy lượm từng vỏ ốc quăng xuống biển. Cứ thả được khoảng 300 con ốc Minh lại thả một cây cờ phao để báo hiệu địa điểm đánh mực và làm dấu cho ghe cào tránh. Luồng ốc có 3.800 con, thả mười mấy cây cờ khoan. Thả xong, ngồi chờ vài tiếng đồng hồ cho mực tuột chui vào vỏ ốc thì kéo lên.

Trong thời gian chờ đợi, giữa mênh mông biển cả, với giọng trầm trầm anh Huy kể chuyện đời, chuyện người trên đầu sóng ngọn gió nghe đến nao lòng. Tuổi trẻ đi làm mướn cho chủ ghe đánh lưới rút, đến 25 tuổi dành dụm chút đỉnh cưới vợ, hai vợ chồng trắng tay, mướn đất cất nhà, vợ đi làm đủ mọi công việc, nào xẻ mực, làm cá, phơi cá. Con gái thì đi vá lưới mướn, hai thằng con trai đi lặn mò ốc cờ, ốc nhảy, ốc nón quanh mé gềnh.

Cuộc sống biển cả đã dạy cho biết nhìn trời, nhìn gió, nhìn trăng, nhìn sao để đoán thời tiết. Biết được con tôm, con cá, tháng ở bãi này, tháng ở bãi kia. Biết trời thế nào là gió sắp thổi mạnh để đưa ghe đi trốn bão. Anh đưa tay qua thằng con trai: Đây là thằng Minh 20 tuổi, còn thằng Tư 16 tuổi. “Mặt mày đen nhẻm, bơi lặn thì giỏi còn chữ nghĩa mù tịt như người đi đêm. Thấy con gian khổ nơi đầu sóng mà buồn đứt ruột”, ông Huy thở dài.

Đã đến lúc kéo vỏ ốc lên. Mực tuột nằm trong vỏ ốc từ từ bò ra vì khô nước, anh Huy bắt cho vào thùng nước lạnh. Mẻ này thu hoạch được chừng chục ký. Minh cho biết: “Mực tuột đánh bắt trong ngày không cần muối đá nhưng ghe đánh ngoài khơi nhiều ngày thì phải đem theo nước đá để dự trữ nước ngọt”. Anh Huy kể thêm, mực ngâm trong nước nặng ký nhưng thịt bở, còn pha nửa nước ngọt nửa mặn mực tuột sống rất lâu. Mực tuột có quanh năm, luồng ốc của anh bắt mỗi ngày 30 - 40 ký. Giá mỗi ký dao động từ 40.000 đến 60.000 đồng.

Thu xong luồng ốc, ngồi nghỉ một lát, hai cha con anh Huy tiếp tục chạy ghe đem ốc đánh bãi khác. 

“Mặt mày đen nhẻm, bơi lặn thì giỏi còn chữ nghĩa mù tịt như người đi đêm. Thấy con gian khổ nơi đầu sóng mà buồn đứt ruột”.Ông Huy thở dài

Câu mực thẻ

Tôi lại theo ghe của anh Tư Minh đi câu mực thẻ. Mực thẻ có giá cao hơn mực tuột. Thấy ghe cứ chạy lòng vòng, tôi băn khoăn, anh Tư Lực giải thích đang tìm bãi để buông câu. Mực luôn quần tụ ở bãi gạn là bãi cát. Muốn xác định, anh Tư Lực cột miếng sắt vào sợi dây thả xuống đáy biển, kéo lên dính bùn là bãi trũng, dính cát là bãi gạn. Trên ghe câu mực có mười người gồm ngư phủ, chủ ghe, tài công. Ngư phủ câu mực ăn chia với chủ ghe tỷ lệ 7-3, cơm của chủ ghe.

Cần câu là một cây trúc dài vài mét, có khoen sắt tròn ở đầu cần để luồn cước vào, kéo dài thu ngắn dễ dàng. Lưỡi câu là một chùm được kết nối lại và quấn chung quanh bằng dây kim tuyến, khi thả xuống biển sáng ngời, dụ mực lại gần. Mồi là một con tôm bằng nhựa dẻo, có râu, có càng giống y như tôm thật, cột bên trên chùm lưỡi câu, nhìn vào giống con tôm thật đang bơi.

Ngồi theo dõi khoảng một tiếng đồng hồ, tôi thấy anh Ba Minh và anh Hồng giựt được nhiều mực, trong khi anh Phát ngồi một bên, lâu lâu mới giật được một con. Tôi lấy làm lạ liền lại gần anh Hồng hỏi nhỏ: “Sao anh và anh Ba Minh giật lia lịa, còn anh Phát thỉnh thoảng mới giật được một con”.

Anh Minh mỉm cười: “Bí quyết, nghề kiếm gạo mà anh”. Một lát anh nói nhỏ: “Tôi nói cho anh biết để anh khỏi thắc mắc. Mực đi ăn theo lằn nước, khi giật con mực đầu tiên, phải làm dấu ngay độ sâu mực đi ăn, để lần sau thả câu chừng đó mới trúng đàn mực. Còn nếu thả cước vô định thì khó mà câu được nhiều”.

Tôi ngồi chứng kiến cảnh giật mực mà lòng hứng khởi vô cùng. Càng về khuya, gió càng lạnh, chủ ghe pha cà phê cho anh em uống đỡ buồn ngủ. Những bóng đèn chiếu càng sáng tỏ, soi rọi cá mực càng lúc càng quần tụ đông đúc, một bức tranh thật sinh động trong lòng biển. Anh Tư Lực chủ ghe xem đồng hồ, rồi dùng đèn chiếu sáng xoay quanh ghe làm tín hiệu ba lần. Tôi lấy làm lạ bèn hỏi, anh cho biết: “Tôi báo hiệu cho ghe bao đến bán mực ở dưới biển, lát nữa anh chứng kiến, thích thú lắm”.

Ghe bao mực

Chừng mười lăm phút, một chiếc ghe bao có trọng tải cỡ trăm tấn chạy lại, phía trước mũi chất lưới cao ngất. Một người xuống thuyền thúng bơi qua ghe câu mực của anh Tư Lực hỏi: “Bằng tiền hay bằng hiện vật đây anh Tư?”. Anh Tư Lực đáp: “Anh xem kỹ rồi cho em bằng tiền, đêm nay mực cộm lắm đó”.

Ghe câu mực tỏa đi tìm bãi gạn

Chủ ghe bao là ông Bảy leo lên trần ghe câu, đưa cặp mắt nhà nghề nhìn bên trái, bên phải, nhìn sau, nhìn trước mặt rồi nói: “Không cộm lắm đâu? Giờ anh muốn bao nhiêu?”. Anh Tư Lực trả lời: “Anh cho tám trăm ngàn đi, em út kiếm chút cháo”. “Mình dứt khoát cho mau, sáu trăm ngàn khỏi thêm bớt, mình còn gặp nhau dài dài”, ông Bảy nói. Anh Tư Lực gật đầu. Thế là hợp đồng mua bán đã xong.

Thì ra, hai người đang mua bán cá mực dưới biển, chúng đang bơi lội nhởn nhơ mà anh Tư Lực phát hiện ra trước nên bán lại cho ông Bảy. Mua bán xong, ghe bao của ông Bảy chạy lại đậu sát ghe câu, lấy “mành đèn” thả xuống biển. Mành đèn là những cái phao cột lại, mỗi phao dài 1,5 m, rộng 6 m, bên trong gắn những bóng đèn nê-ông. Phía trên mành đèn được che kín tôn hoặc ván để tránh phát sáng lên trên. Ghe bao thả lưới khoanh tròn hai ghe. Xong, ra hiệu cho ghe câu mực và ghe bao chạy ra khỏi lưới bao.

Khi hai ghe vừa ra xong, một tiếng hô lớn: “Xên tùng” thì ghe bao cho máy nổ lớn kéo dàn số lô, cuốn dây xệ rút ngắn từ từ, phía ngư phủ tiếp kéo chì và khoen sắt lên ghe. Dây xệ và lưới được cuốn lên ghe, còn lại trong tùng lưới là cá mực, dùng vợt vớt cá mực lên. Ghe bao vớt được chừng 250 ký mực và lẫn vài loại cá khác. Ông Bảy biếu lại cho anh Tư Lực mấy ký cá và mực để nấu cháo khuya. Khoảng một giờ bán mão trôi qua, hai bên đều vui vẻ.

Ông Bảy vui vẻ giới thiệu với tôi, dàn lưới bao khoảng 30 tấn, dài hơn 500 m, dạo sâu 40 sải, bên dưới neo những cục chì lớn và nhiều khoen sắt tròn luồn vào sợi dây nylon đường kính 6 - 7 cm gọi là dây xệ. Dây xệ rất chắc và rất mắc, chiều dài 100 m giá phải 2 cây vàng 24K.

Lúc ăn cháo khuya xong, anh Tư Lực tâm sự: “Làm nghề đánh bắt mực cực khổ lắm. Anh thấy đó, thí mạng cho nắng, gió, mù sương lạnh lẽo. Nhưng có điều, biển như có sức quyến rũ vô hình, xa là thấy buồn, không chịu nổi”.

Bóng mực lá

Còn có nghề “bóng mực lá”, dựa vào đặc tính rất cam con của loài này. Ngư phủ sáng chế ra chiếc lờ, mồi bên trong là trứng mực. Lờ bằng lưới bề ngang 60 cm, dài 100 cm, cao 50 cm, một đầu có hom để mực chui vào, xung quanh buộc lá dừa để tạo bóng tối. Dùng vật nặng để lờ chìmBá xuống đáy biển, có phao trắng đánh dấu, lờ này cách lờ kia 50 - 60 mét. Khi lờ xuống đáy biển, con mực lá thấy trứng mực, ngỡ trứng của mình nên vào nằm ấp. Ngư phủ đợi 3 - 4 giờ kéo lên. Mực lá nặng cân, có con phơi khô vẫn gần ký. Hiện nay 1 ký mực tươi giá 80.000 - 100.000 đồng.